BeBusy & Muze Herdenking 350 jaar Rampjaar Friese Waterlinie 2022-2023

Voorjaar 2021 werd Muze benaderd door iemand van het kabinet van de Commissaris van de Koning (CdK) van Fryslân met een vraag over de Friese Waterlinie. Wat wilde het geval?

In 2022 zou het 350 jaar geleden zijn dat het Rampjaar was, wat landelijk is ‘gezet’ op 1672. Het Rampjaar was echter in die tijd niet 1 jaar maar bestreek, afhankelijk van de streek waar je kijkt in Nederland, meestal meerdere jaren. In ieder geval vanuit Hollandse optiek is 1672 een goede keuze. Ook voor Groningen was 1672 het jaar van het Gronings Ontzet tegen Bommen Berend, de bisschop van Münster, aldaar en dat wordt jaarlijks in de hele stad op 28 augustus gevierd met onder andere een groots vuurwerk en kermis (tenzij dat een zondag is, dan wijkt men uit naar 27 of 29 augustus).

De landelijke organisatie, die zich voor de herdenking van 350 jaar Rampjaar 2022 speciaal had opgericht, had begin 2021 onder anderen de Commissaris van Fryslân benaderd of die niet zitting wilde nemen in het Committee van Aanbeveling (CvA). Vanwege eerdere betrokkenheid met de Friese Waterlinie, die in wezen uit die tijd stamt of in werking is gesteld geweest destijds tot en met 1673, werd Muze benaderd met de vraag om de CdK een advies te geven vanwege de binnengekomen vraag.

Kort en goed. Muze heeft historische feiten op een rijtje gezet, wat betreft het Rampjaar 1672 en 1673 voor de Friese situatie en rol van de Waterlinie en de Friese spelers daarin. Verder welke andere belangen mee konden spelen in het al dan niet zitting nemen in het CvA. De CdK moest zelf op basis daarvan en van eventuele adviezen van echte historische experts, zoals Meindert Schroor en Bert Looper, maar beoordelen of hij wilde ingaan op het binnengekomen verzoek. Daar heeft de CdK, de heer Brok, positief op gereageerd.

Daarmee was de kous echter voor Muze niet af.

Beter gezegd: daarmee begon het pas echt.

De landelijke organisatie benaderde Muze nu, omdat elke provincie of een specifieke lokatie wel een programma in het kader van het Rampjaar organiseerde en opgenomen zou worden in het landelijke programma-overzicht. Maar hoe zat dat met Fryslân? Waar en wie organiseerde wat voor die Herdenking?

Nou, vooralsnog niemand, bleek bij een kleine rondgang. De rol van Fryslân in het gebeuren rond 1672-1673 was bescheiden geweest en in wezen is Leeuwarden altijd buiten schot gebleven waardoor velen zich niet bedreigd hebben gevoeld in die tijd. Toch was het de tijd van de verdere inrichting van de Friese Waterlinie, vanuit al bestaande schansen (verdedigingswerken op strategische plekken) van de Tachtigjarige Oorlog, waarop destijds verder werd uitgebreid met voorgenomen inundaties (onderwater gezet land), stuwen en dammen in rivieren en beken en zoutig zeewater vanuit de Zuiderzee. Maar provinciaal kreeg dat destijds en nog steeds niet al te veel aandacht. Het was in 1673 dat Bommen Berend, diezelfde bisschop van Münster die Groningen in 1672 zo lang belegerde, toch nog een poging waagde naar Leeuwarden door te breken. Daarvoor moest hij dan wel de Friese Waterlinie oversteken en de natte veengebieden rond en binnenin Fryslân trotseren. Met behulp van een Noord-Wester storm en snel opstuwend water in rivieren, beken en vanuit de Zuiderzee, moesten de troepen van de bisschop zich eind augustus 1673 halsoverkop terugtrekken op Steenwijk, nadat ze tot boven Wolvega al hadden weten door te stoten. Boven Heerenveen lag echter de Friese hoofdmacht te wachten, minder getraind en niet zo sterk als de troepen van Münster, maar toch. We weten niet hoe het was afgelopen als de storm niet was opgestoken. Maar de Münstersen zouden als ratten in de val gekomen zijn, als ze niet spoorslags terugtrokken naar Steenwijk, waar vandaan ze gekomen waren. Bij die terugtocht over De Lende onder Wolvega, bij de Blessebrugschans, was door het hoog opgestuwde water geen onderscheid meer te zien tussen rivier en wegen en verdronken de nodige Münsterse soldaten met paarden en wagens in de golven (aldus een verslag daarvan uit 1674).

Rond medio augustus 2021 kwamen op verzoek van Muze enkele sleutelfiguren voor de Friese Waterlinie in de Stellingwerven bijeen om te zien of we vanuit Fryslân toch een programma konden neerzetten, voor Herdenking Rampjaar Friese Waterlinie dan wel. Niet gericht op 2022, maar historische correct, op 2023, dus 350 jaar nadat de Münstersen hier binnenvielen en afdropen. En natuurlijk konden we niet achterblijven, er was immers de Friese Waterlinie, dat schept kansen en verplichtingen. Toch?
En zo geschiedde.

De Werkgroep Friese Waterlinie kwam er diezelfde avond op het terras (het was nog Corona-tijd …) bij Hotel Lunia in Oldeberkoop. In grove lijnen werden die avond een aantal programma-onderdelen als haalbaar geacht en opgenomen. De uitwerking daarvan in een Programma september 2022- september 2023 volgde en werden op geld gezet. Nu de fondsenwerving daarvan nog … Gelet op allerlei deadlines waren er nog maar enkele weken dat aanvragen ingediend konden worden. En daarbij bleek dat we een rechtspersoon nodig hadden, die we niet waren … Goede raad was duur, maar stichting De Grijpvogel bleek bereid om als formeel aanvrager op te treden. Handtekeningen moesten in Oldeberkoop en Sneek opgehaald worden voor verschillende aanvragen en die werden op de valreep op tijd ingediend.

December 2021 stemde de gemeente Ooststellingwerf als eerste in met een bijdrage. Positief! Daarna volgende gemeente Weststellingwerf ook, super. Het Prins Bernhard Cultuurfonds, het Bercoopfonds en de P.W. Janssen’s Friese Stichting sloten aan met een bijdrage en daarmee was de dekking rond. Toen was het al voorjaar 2022.

Intussen na de allereerste toekenning had de werkgroep Friese Waterlinie medio januari 2022 al vast een werkbijeenkomst belegd met mogelijke participerende organisaties uit de regio, zoals Vereniging Historie Weststellingwerf, Historie Heerenveen, De Hoek van Zevenwouden toneelvereniging, Vrijstaat de Stellingen, en ook de Scutterie van Sint Clemens uit Steenwijk sloot aan, een vrij nieuwe re-enactment groep.

3 werkgroepleden Lenus, Karst, Hans

En zo is het gekomen.

Het Programma Herdenking Rampjaar Friese Waterlinie is gerealiseerd, startte medio september 2022 en liep door tot en met 26 augustus 2023, op de dag af exact 350 jaar nadat Münsterse troepen de Friese Waterlinie aanvielen. En dat die laatste dag van het Programma met niemand minder dan de huidige expert van Bommen Berend, conservator in de Münsterse musea, Dr. Gerd Dethlefs. Na 350 jaarstond Münster daarmee opnieuw voor de poorten van de Friese Waterlinie, dit keer zonder kanonnen maar met veel kennis en enthousiasme. Dat was in de Kerk op de Hoogte in Wolvega. Historisch gezien de enige juiste plek daarvoor alwaar destijds de Münstersen kwaad hun houwdegens insloegen op de preekstoel van die kerk, toen ze beseften dat ze terug moesten trekken. Althans, dat is het verhaal bij de beschadigingen in de preekstoel daar, die er nu nog zijn.

Meer hiervan kun je vernemen en beleven op de website www.friesewaterlinie.nl

Het Programma besloeg meerdere onderdelen: een lezingenreeks met 6 verschillende inleidingen rondom het Rampjaar in het Noorden, in Fryslân en vanuit diverse perspectieven; een educatie-reeks met inzet van ook de histotolk die optrad voor schoolgroepen; een tentoonstelling Vondsten Friese Waterlinie, die 2 maal is gehouden, in Oldeberkoop 4 weken in 2022 en in Wolvega in de Kijkzaal mei-juni 2023 4 weken; 2 bustours met gidsen in 2022 en in 2023 ‘ Schansentour’ in samenwerking met Historie Heerenveen; een fietstocht Schansen met Verhaal vanuit Wolvega juli 2023; een Rampzalige (streek)Markt juli 2023 in samenwerking met meerdere genoemde organisaties zoals de toneelvereniging en reenacters en muziek van de Vrijstaat.

Al met al geslaagd.

Muze heeft, behalve het aanjagen en de initiële eerste stappen daartoe, de organisatie van budgetten, fondsenwervingen, budgetbeheer maar ook de productie van de tentoonstelling en de website op zich genomen, alsmede de organisatie van de lezingenreeks, de communicatie met het provinciale en landelijke netwerk.

Andere werkgroepleden deden uiteraard alles wat naar aard bij hen paste, zoals de benaderingen steeds weer van pers en media, de uitvoering en organisatie van bustochten en fietstour, en meer algemeen de organisatie en voortgang van het programma als geheel. Zo is er al heel vroeg een Commissie Tentoonstelling Vondsten in het leven geroepen met weer andere specialistische vrijwilligers op dat vlak daarin. Een gouden greep. Ook moesten programma-onderdelen wel eens ge-evalueerd worden met het oog op het vervolg van het programma, en daarover besluiten genomen worden om af te wijken van oorspronkelijke plannen.

Voor nu is de twee jaren van organisatie en uitvoering mooi geweest en hebben we weer tijd voor andere dingen.

Hieronder een impressie van het Programma.